---

تحقیق حاضر در سال ۱۳۸۸ به مدت ۲ ماه در مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید بهشتی و انستیتو تحقیقات بین‏المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان رشت انجام پذیرفت. جهت انجام این تحقیق از ۱۱ مولد نر وحشی استفاده گردید، بطوری که در طی یک فصل تکثیر از هر مولد پس از تزریق هورمون اسپرم گیری شده و نمونه اسپرم های هر مولد بطور جداگانه مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت پس از عمل لقاح و تفریخ لاروهای حاصل، میزان درصد لقاح و نرخ تفریخ اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل روابط پارامترهای تراکم و pH اسپرم با شاخص های تکثیر بازگوکننده این بود که بین نرخ تفریخ و pH اسپرم (۰۵/۰>r=۰/۷۱۱ ,P) و pH اسپرم و درصد لقاح (۰۵/۰> r=۰/۶۳۳ ،P) ارتباط مثبت و مستقیم وجود داشت. اما بین تراکم اسپرم و درصد لقاح (۰۵/۰> r=۰/۶۴ ,P) و نیز بین تراکم اسپرم و نرخ تفریخ این ارتباط منفی بود (r=۰/۷۴۵ ,P <۰/۰۱).

---

بررسی ترکیب گونه‌ای و ساختار جمعیت زئوپلانکتون‌های حوضه جنوبی دریای خزر در سه منطقه تجارتی بنادر امیرآباد، نوشهر و بندر انزلی به‌صورت فصلی در سال ۱۳۸۸ انجام شد. مجموعاً ۲۴ گونه جمعیت زئوپلانکتون را تشکیل دادند که این گروه‌ها شامل گروه پاروپایان (Copepoda) با ۴ گونه، گروه آنتن‌منشعبان (Cladocera) با ۷ گونه، گروه گردان‌تنان (Rotatoria) با ۹ گونه، گروه تک یاخته‌ای‌ها (Protozoa) با ۲ گونه و گروه پلانکتون موقتی (Meroplankton) با ۲ گونه بودند. بیش‌ترین تعداد گونه زئوپلانکتون در فصل پاییز و زمستان (۲۱ گونه) و کم‌ترین آن در فصل تابستان (۱۵ گونه) به ثبت رسید. مطالعه ساختار جمعیتی زئوپلانکتون نشان داد که متوسط تراکم سالیانه زئوپلانکتون ۱۱۱۴±۳۸۴۸ عدد در متر مکعب و میانگین زی‌توده آن ۶/۹±۱/۳۵ میلی-گرم بر متر مکعب به ثبت رسید. بیش‌ترین میزان تراکم سالیانه زئوپلانکتون متعلق به گروه پاروپایان بوده که متوسط تراکم و زی‌توده آن به‌ترتیب ۸۱۰±۳۰۸۵ عدد در متر مکعب و ۷/۵±۹/۲۳ میلی‌گرم بر متر مکعب بود. بررسی فصلی زئوپلانکتون‌ها نشان داد که بیش‌ترین متوسط تراکم سالیانه مربوط به فصل تابستان با ۱۲۳۰±۴۳۹۰ عدد در متر مکعب و بیش‌ترین میانگین زی‌توده آن در فصل زمستان با ۹/۱۵±۹/۴۸ میلی‌گرم بر متر مکعب به ثبت رسید. هدف از این مطالعه بررسی جمعیت زئوپلانکتون در مناطق انزلی، نوشهر و امیرآباد بود که بیش‌ترین میزان تراکم و زی‌توده زئوپلانکتون در انزلی با ۱۳۵۲±۵۷۸۹ عدد در متر مکعب و ۱/۱۱±۷/۴۴ میلی‌گرم بر متر مکعب و کم‌ترین میزان آن در منطقه نوشهر با ۶۵۸±۳۱۴۲ عدد در متر مکعب و ۰/۸±۲/۳۲ میلی‌گرم بر متر مکعب به ثبت رسید.

---

یکی از عوامل موثر در بهبود کیفیت تکثیر ماهیان خاویاری کیفیت و کمیت گامت‌های نر می‌باشد. این مطالعه به‌منظور بررسی کمی اسپرماتوزوئید در تاس‏ماهی ایرانی (Acipenserpersicus) از طریق شمارش عددی با لام هماسیتومتر، درصد اسپرماتوکریت و طیف سنجی در طول موج‏های ۳۷۰، ۴۰۰، ۴۵۰، ۵۰۰، ۵۵۰، ۶۰۰ و ۷۰۰ نانومتر انجام گرفت. در بررسی مورفومتریک سلول اسپرم تاس‌ماهی ایرانی میانگین طول کل ۱۵/۴± ۶۹/۶۴ میکرون، میانگین طول دم ۱۷/۴±۲۵/۵۵ میکرون، میانگین طول سر ۴۸/۰±۴۴/۹ و میانگین عرض سر ۳۳/۰±۴۷/۲ میکرون بدست آمد. بر اساس آزمون آماری همبستگی بین عرض سر و طول سر با طول کل اسپرم در گونه‏های مورد نظر دیده نشده و ارتباط بین این عوامل ضعیف برآورد گردید. میانگین تراکم اسپرم در این بررسی ۱۰۹× ۳۶۹/۱± ۰۴۷/۲ اسپرم در میلی‌لیتر و میزان درصد اسپرماتوکریت ۵۳/۶± ۸۵/۱۰ درصد اندازه‏گیری شد. در روش طیف سنجی، نتایج نشان داده شد که با افزایش طول موج میزان جذب کاهش می‏یابد. در تمام طول موج‏های مورد بررسی، بین تراکم اسپرم و میزان جذب، همبستگی بالایی مشاهده شد. بر‌اساس آزمون ضریب همبستگی در تاس‏ماهی ایرانی، طول موج ۷۰۰ نانومتر نسبت به سایر طول موج‌ها از همبستگی بیش‌تری برخودار بود. همچنین بین درصد اسپرماتوکریت و میزان جذب در طول موج‏های مختلف اختلاف معنی‌داری مشاهده نشده و طول موج ۷۰۰ نانومتر نسبت به سایر طول موج‏ها همبستگی بیش‌تری را نشان داد. این یافته نشان داد که بین عوامل اسپرماتوکریت، تراکم و جذب نوری در اسپرم تاس‌ماهی ایرانی همبستگی معنی‌داری دیده شده و هر یک از این روش‌ها می‌تواند در بررسی غلظت اسپرم این ماهی مورد استفاده قرار گیرد.

---

در آبزی‏پروری به دلیل مقرون به صرفه بودن، ماهیان پرورشی با تراکم بیشتر از محیط طبیعی در استخرهای پرورشی نگهداری می‏شوند. تراکم مناسب ذخیره‏سازی در رشد و پرورش ماهیان تاثیرات زیادی می‏گذارد. به این منظور این آزمایش در ۸ هفته به منظور بررسی تراکم‏های مختلف بر روی رشد ماهی سفید انجام پذیرفت. آزمایشات در ۵ تیمار و ۳ تکرار بصورت: تیمار ۱: با تراکم ۱۰ عدد (۱۷۴/۰ کیلوگرم بر متر مکعب)، تیمار ۲: با تراکم ۲۰ عدد (۳۴۸/۰ کیلوگرم بر متر مکعب)، تیمار ۳: با تراکم ۳۰ عدد (۵۲۲/۰ کیلوگرم بر متر مکعب)، تیمار ۴: با تراکم ۴۰ عدد (۶۹۶/۰ کیلوگرم بر متر مکعب) و تیمار ۵: با تراکم ۵۰ عدد (۸۷۰/۰ کیلوگرم بر متر مکعب) ماهی سفید در حجم ۲۰ لیتر آب انجام پذیرفت. نرخ غذادهی بر اساس ۱۰ درصد وزن بدن کل بچه ماهیان یک تکرار، در روز صورت گرفت. با توجه به نتایج بدست آمده از این تحقیق مشخص گردید که بین تیمارهای مورد بررسی از نظر وزن و طول بدن ماهی اختلاف معنی‏دار آماری وجود دارد (۰۵/۰>P). بطوریکه بیشترین افزایش وزن و طول را بچه‏ماهیان سفید تیمار ۳ با تراکم ۳۰ عدد (۵۲۲/۰ کیلوگرم بر متر مکعب)، داشتند. همچنین اختلاف معنی‏دار در میزان ضریب تبدیل غذایی، ضریب رشد ویژه، درصد افزایش وزن بدن، رشد روزانه، ضریب چاقی و درصد بازماندگی مشاهد شد (۰۵/۰>P). با توجه به نتایج حاصل از این بررسی به نظر می‏رسد بهترین تراکم برای بچه ماهی سفید در استخرهای پرورشی تراکم ۳۵۰ هزار قطعه در هر هکتار می‏باشد که این امر باعث استفاده بهینه از استخرهای پرورشی تا رهاسازی بچه ماهیان به دریا می‏گردد.

---

جهت مطالعه نوسانات فصلی،تراکم و زی‏توده فون ماکروبنتیک، نمونه‌برداری فصلی بانمونه‌بردار گرب بمدت یکسال (۸۷-۱۳۸۶) در سه عمق مختلف (۵، ۱۰ و ۱۵ متری) در سه ترانسکت (۹ ایستگاه) در سواحل دریای خزر (شهرستان بابلسر) و سه ایستگاه در منطقه مصبی رودخانه بابلرود انجام شد. سخت پوستان، دوکفه ایها و پلی‌کتها گروه‌های غالب ماکروبنتیک در فصول مختلف سال در اعماق مختلف دریا بودند؛ در حالیکه دوکفه‌ایها و سخت پوستان در مصب غالبیت داشتند.تراکم و بیوماس ماکروبنتوزها با افزایش عمق روند صعودی نشان داد به طوریکه بیشترین مقدار در عمق ۱۵ متری به دلیل دانه‌بندی ریزتر ذرات رسوب، افزایش مواد آلی و ثبات بستر دیده شد. دو عامل دانه‌بندی رسوبات و عمق آب بیشترین تاثیر را بر ماکروبنتیک‌های نواحی ساحلی دریا داشته،در حالیکه شوری آب بیشترین تاثیر را در مصب رودخانه بر میزان تراکم و زی‏توده ماکروبنتوزها داشت. داده‌های این مطالعه نشان داد که ناحیه‌ مصبی رودخانه بابلرود دارای گروه‌هایماکروبنتیککمتری نسبت به ناحیه‌ دریایی بوده ولی تراکم و زی‏تودهآنها در ناحیه مصبی بیشتر از سواحل دریا بود.

---

بررسی تنوع گونه‌ای و ساختار جمعیت زئوپلانکتون‌های حوزه جنوبی دریای خزر در دو منطقه نوشهر و انزلی با کشش عمودی تور پلانکتون با چشمه ۱۰۰ میکرون در اعماق۵، ۱۰، ۱۵ و ۲۰ متر به صورت فصلی در سال ۱۳۹۰ انجام شد. زئوپلانکتون‌های مورد بررسی در این مطالعه شامل گروه پاروپایان (۲ گونه)، گروه آنتن‏منشعبان (۱ گونه)، گروه کشتی‏چسب‌ها (۱ گونه)، گروه گردتنان (۲ گونه)، گروه تک یاخته‌ای‌ها (۱ گونه) و گروه پلانکتون موقتی (۳ گونه) بودند. مطالعه ساختار جمعیتی زئوپلانکتون نشان داد که متوسط تراکم سالیانه زئوپلانکتون ۵۵۲±۳۱۲۰ عدد در متر مکعب و میانگین زی‏توده آن ۰/۵±۵/۲۲ میلی‌گرم بر متر مکعب به ثبت رسید. بیش‌ترین میزان تراکم سالیانه زئوپلانکتون متعلق به گروه پاروپایان بوده که متوسط تراکم و زی‏توده آن به‌ترتیب ۶۰±۹۹۸ عدد در متر مکعب و ۳/۰±۱/۴ میلی گرم بر متر‌مکعب بود. بررسی فصلی (پراکنش زمانی) ساختار جمعیتی زئوپلانکتون در مناطق نمونه‌برداری نشان داد که بیش‌ترین متوسط تراکم سالیانه مربوط به فصل بهار با ۷۷۰±۳۷۶۷ عدد در متر مکعب و بیش‏ترین میانگین زی‏توده با ۴/۷±۹/۳۲ میلی‌گرم بر متر‌مکعب به ثبت رسید. همچنین بررسی پراکنش فصلی گروه‌های زئوپلانکتونی نشان می‌دهد که گروه سخت پوستان ۵/۷۰ درصد تراکم و ۴/۳۶ درصد زی‏توده را به‏خود اختصاص داده‌اند.

---

کوکلودینیومCochlodinium polykrikoides)) یک دینوفلاژل مضر بوده که با شکوفایی خود در آب‏های ساحلی جهان بعنوان یکی از عوامل مرگ و میر ماهیان شناخته شده واز سال ۱۳۸۶ در آب‏های خلیج فارس مشاهده شده است.کشت جلبک کوکلودینیوم با استفاده از محیط کشت‏های مختلفی شامل f/۲(تغییر یافته)، گیلارد (f/۲-Si)، TMRL، Conway وESMانجام شد. کشت کوکلودینیوم در لوله‏های آزمایش، ارلن‏های ۱۰۰۰-۱۰۰ میلی‏لیتری و آکواریوم‏های ۱۶ لیتری (هر یک با ۱۰ لیتر آبگیری) با ۳ تکرار در هر تیمار، در آب باشوری ۳۲ قسمت در هزار، درجه حرارت ۲۵ درجه سانتی‏گراد،شدت نور ۵۰۰۰ لوکس و ۱۲ ساعت تاریکی و ۱۲ ساعت روشنایی انجام گرفت. با استفاده از محیط کشت گیلارد f/۲ (تغییر یافته)، حداکثر تعداد شمارش شده در تیمارها (میانگین ۳ تکرار در هر تیمار) درلوله آزمایش ۳۲۸۳۰۰۰ سلول در لیتر وبا استفاده از محیط کشت TMRLدر لوله آزمایش ۳۶۸۳۰۰۰ سلول در لیتر بود. با استفاده از محیط کشت گیلارد f/۲ (تغییر یافته)،در ارلن ۲۰۰ میلی‏لیتری ۶۳۹۳۰۰۰ سلول در لیتر، در ارلن ۵۰۰ میلی‏لیتری ۲۸۳۳۰۰۰ سلول در لیتر و با استفاده از محیط کشت TMRLدر ارلن ۱۰۰ میلی‏لیتری ۳۲۰۷۰۰۰ سلول در لیتر، در ارلن ۲۰۰ میلی‏لیتری ۳۰۴۰۰۰۰ سلول در لیتر، در ارلن ۱۰۰۰ میلی لیتری ۲۳۲۵۰۰۰ سلول در لیترشمارش گردید.فقط محیط کشت گیلارد f/۲ (تغییر یافته) امکان کشت انبوه این گونه را در حد آکواریوم میسر ساخت. کشت کوکلودینیوم با استفاده از محیط کشت TMRL در آکواریوم نتایج مطلوبی را نداشته و فقط در یک آکواریوم از ۳ آکواریوم تراکم تا ۹۱۰۰۰۰ سلول در لیتر رسید. با استفاده از محیط کشت گیلارد f/۲ (تغییر یافته)، میانگین ۳ تکرار در هر تیمار درآکواریوم ۳۶۰۰۰۰۰ سلول در لیتر،و با استفاده از محیط کشت TMRL در آکواریوم ۵۵۰۰۰۰ بوده است. تکثیر کوکلودینیوم با استفاده از محیط کشت های C‏onway و گیلارد (f/۲-Si) کاملا ناموفق بود. محیط کشت ESM، از اثرات مثبت کمتری برخوردار و فقط در لوله های آزمایش و ارلن های ۱۰۰ میلی لیتری تا حدودی موفق بود. در مجموع می‏توان نتیجه گرفت که شکوفایی و کشت انبوه کوکلودینیوم نیازمند شرایط خاص و محیط کشت ویژه‏ای است که فقط با استفاده از محیط کشت گیلارد f/۲ (تغییر یافته) تحقق یافته است.

---

این تحقیق، به‌منظور شناسایی و ارزیابی فراوانی زئوپلانکتون­ها در آب­های محدوده بندر عسلویه در ۶ ایستگاه و دو فصل بهار و پاییز ۱۳۹۱ انجام شد. نمونه­برداری زئوپلانکتون­ها با تور زئوپلانکتون (چشمه ۳۰ میکرون) و نمونه­برداری از آب با دستگاه روتنر انجام شد. فاکتورهای دما، شوری، اکسیژن محلول، کدورت، pH و ذرات کل محلول اندازه ­گیری شدند. برای این منظور تور به‌صورت عمودی از عمق ۱۵ متری بالا کشیده می­شد و محتویات آن پس از انتقال به داخل ظروف پلاستیکی نمونه­برداری ۵/۰ لیتری به آزمایشگاه منتقل و متناسب با حجم نمونه، فرمالین ۴ درصد به‌عنوان فیکساتیو به محتویات ظرف اضافه کرده تثبیت گردید. مطابق با نتایج، ۷ خانواده و ۲۱ جنس شناسایی شدند. درصد ترکیب گروه­های غالب شناسایی‌شده شامل کوپه­پودا (Copepoda) ۷۶ درصد، زئوبنتوز (Zoobenthos) ۱۳ درصد، دوکفه­ای (Bivalva) ۵ درصد، کلادوسرا (Cladocera) ۳ درصد، بالانئیده (Balanidae) ۲ درصد و ایکتیوپلانکتون (Icthyioplankton) ۱ درصد بودند. در فصل پاییز بیش­ترین تراکم را جنس Halicyclops sp. با تعداد ۱۴۶۲۵۰۰۰۰ عدد در مترمکعب و کم‌ترین تراکم را Foraminifera  با ۵۰۰۰۰ عدد در مترمکعب و در فصل بهار بیش­ترین تراکم را جنس Halicyclops sp. با ۱۲۴۷۵۰۰۰ عدد در مترمکعب و کم­ترین تراکم را جنس Cypris sp. با ۲۵۰۰ عدد در مترمکعب دارا بودند. جنس غالب آب­های بندر عسلویه  Halicyclops sp. بود که در هر دو فصل نمونه­برداری مشاهده شد. بیشترین تراکم در ایستگاه دهانه حوضچه با تعداد ۴۳/۲۱۹۰۹۳۲۱ عدد در مترمکعب و کم‌ترین فراوانی ۵۷/۳۰۷۰۶۷۸ عدد در مترمکعب در ایستگاه پتروشیمی پردیس شمارش گردید. نتایج آزمون ANOVA نشان داد، اختلاف معنی­دار قوی در تراکم زئوپلانکتون در دو فصل مشاهده گردید (۰۵/۰>P). نتایج آزمون همبستگی بیانگر وجود ارتباط قوی و مثبت بین دما، اکسیژن محلول (از عوامل محیطی) و تراکم زئوپلانکتون­ها در آب­های مجاور بندر عسلویه بود (۰۱/۰>P).

---

با توجه به نقش مهم کف زیان در عملکرد و سلامت اکوسیستم و تأمین غذای بسیاری از ماهیان، مطالعه حاضر باهدف جمع­بندی و ارائه آخرین نتایج به‌دست‌آمده از تجمع کف زیان (لیست گونه­ای، تراکم، زی­توده و شاخص تنوع گونه­ای) در اواخر دهه ۱۳۸۰ (سال­های ۸۹-۱۳۸۷) و مقایسه با مقادیر مشابه در سال ۱۳۷۵ (داده­های مرجع در سال ثبات اکوسیستم) صورت گرفت. همچنین روابط بین این تجمع زیستی با برخی فاکتورهای محیطی و خصوصیات بستر موردبررسی آماری قرار گرفت. بر اساس نتایج در هریک از رده­های پرتاران، سخت‌پوستان، حشرات و دوکفه­ای­ها به ترتیب ۶، ۵۱، ۱ و ۵ گونه شناسایی شد. حدود ۷/۸۰ درصد از مجموع گونه­ها (۶۳ گونه)، در سال ثبات اکوسیستم (۱۳۷۵) مشاهده شد؛ اما در سال­های ۱۳۸۷، ۱۳۸۸، ۱۳۸۹ با کاهش معنی­دار (۰۵/۰P<) همراه بود و میزان آن در این سه سال به ترتیب به ۷/۳۸، ۶/۵۱ و ۴/۴۸ درصد از کل گونه­ها رسید. گونه Streblospio sp. (از رده پرتاران) در تمام فصول از سال­های ۸۹-۱۳۸۷ (برخلاف سال ۱۳۷۵) غالب بود. میانه تراکم و شاخص­های گونه­ای (شانون و یکنواختی) در سال­های ۸۹-۱۳۸۷ نسبت به سال ۱۳۷۵، به‌طور معنی­داری کاهش داشتند (۰۵/۰P<). در بررسی­های آزمون مؤلفه اصلی، دمای آب و TOM، در دوره اول (سال ۱۳۷۵) و نیز دوم (۸۹-۱۳۸۷) همبستگی معنی­دار با تراکم کف زیان داشت. در بررسی­های فصلی دوره دوم، جنس و اندازه ذرات بستر بندرت همبستگی معنی­دار با تراکم کف زیان نشان داد، ولی میزان pH علاوه بر فصول گرم در فصول سرد آن نیز دارای اثر معنی­دار بود. نتیجه اینکه با توجه به شواهدی از قبیل کاهش پارامترهای بیولوژیکی کف زیان، جابجایی گروه­های عمده و گونه­های غالب در طی فصول مختلف، غالبیت تراکمی گونه مهاجم و تغییر در الگوی روابط بین این موجودات با برخی پارامترهای محیطی و جنس بستر، نسبت به داده­های مرجع، فرضیه عدم ثبات و وجود اغتشاش همچنان در اکوسیستم دریای خزر مطرح می­باشد.