مجله علمی پژوهشی زیست شناسی دریا

با توجه به نقش مهم کف زیان در عملکرد و سلامت اکوسیستم و تأمین غذای بسیاری از ماهیان، مطالعه حاضر باهدف جمع­بندی و ارائه آخرین نتایج به‌دست‌آمده از تجمع کف زیان (لیست گونه­ای، تراکم، زی­توده و شاخص تنوع گونه­ای) در اواخر دهه 1380 (سال­های 89-1387) و مقایسه با مقادیر مشابه در سال 1375 (داده­های مرجع در سال ثبات اکوسیستم) صورت گرفت. همچنین روابط بین این تجمع زیستی با برخی فاکتورهای محیطی و خصوصیات بستر موردبررسی آماری قرار گرفت. بر اساس نتایج در هریک از رده­های پرتاران، سخت‌پوستان، حشرات و دوکفه­ای­ها به ترتیب 6، 51، 1 و 5 گونه شناسایی شد. حدود 7/80 درصد از مجموع گونه­ها (63 گونه)، در سال ثبات اکوسیستم (1375) مشاهده شد؛ اما در سال­های 1387، 1388، 1389 با کاهش معنی­دار (05/0P<) همراه بود و میزان آن در این سه سال به ترتیب به 7/38، 6/51 و 4/48 درصد از کل گونه­ها رسید. گونه Streblospio sp. (از رده پرتاران) در تمام فصول از سال­های 89-1387 (برخلاف سال 1375) غالب بود. میانه تراکم و شاخص­های گونه­ای (شانون و یکنواختی) در سال­های 89-1387 نسبت به سال 1375، به‌طور معنی­داری کاهش داشتند (05/0P<). در بررسی­های آزمون مؤلفه اصلی، دمای آب و TOM، در دوره اول (سال 1375) و نیز دوم (89-1387) همبستگی معنی­دار با تراکم کف زیان داشت. در بررسی­های فصلی دوره دوم، جنس و اندازه ذرات بستر بندرت همبستگی معنی­دار با تراکم کف زیان نشان داد، ولی میزان pH علاوه بر فصول گرم در فصول سرد آن نیز دارای اثر معنی­دار بود. نتیجه اینکه با توجه به شواهدی از قبیل کاهش پارامترهای بیولوژیکی کف زیان، جابجایی گروه­های عمده و گونه­های غالب در طی فصول مختلف، غالبیت تراکمی گونه مهاجم و تغییر در الگوی روابط بین این موجودات با برخی پارامترهای محیطی و جنس بستر، نسبت به داده­های مرجع، فرضیه عدم ثبات و وجود اغتشاش همچنان در اکوسیستم دریای خزر مطرح می­باشد.